Μια ομάδα Αράβων προσφύγων κουβαλώντας τα υπάρχοντά τους περπατά κατά μήκος ενός δρόμου από την Ιερουσαλήμ προς τον Λίβανο στις 9 Νοεμβρίου 1948.
Φωτογραφία: © Jim Pringle, AP
Συγγραφέας: Αναστασία Δρόσου | Απρίλιος 2024
Φοιτήτρια Νομικής | LinkedIn
Εισαγωγή
Η αραβοϊσραηλινή διαμάχη εκδηλώθηκε στη σύγχρονη ιστορία πρωταρχικά ως μία εδαφική διαφωνία. Και όπως συμβαίνει σε κάθε εδαφική διαμάχη, στον πυρήνα της επίλυσής της υπεισέρχεται η ανάγκη της διαμεσολάβησης και του συμβιβασμού. Η διαπραγμάτευση, λοιπόν, των όρων μίας ειρηνικής συνύπαρξης υπήρξε το ζητούμενο σε μία γεωγραφική ζώνη την οποία διεκδικούσαν βάσιμα τόσο οι Άραβες, όσο και οι Ισραηλινοί. Σε αυτό το πλαίσιο, καθοριστική υπήρξε η περίοδος από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο έως τις συμφωνίες ανακωχής του 1949, η οποία προσεγγίζεται στην παρούσα ενότητα, όπου πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραμάτισαν οι διαπραγματευτικές απόπειρες τρίτων μερών, με βασικότερους τους Βρετανούς και
τον ΟΗΕ.
Το παλαιστινιακό ζήτημα πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Όσον αφορά την εμπλοκή των Άγγλων, σταθμό αποτέλεσε η Διακήρυξη Μπάλφουρ το 1917, μία ανοιχτή επιστολή του Βρετανού Υπουργού εξωτερικών προς τον Rothschild, ηγετική φιγούρα του σιωνιστικού κινήματος, με την οποία το Ηνωμένο Βασίλειο τάχθηκε υπέρ της ίδρυσης ενός εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη, παρόλο που ο αριθμός των Εβραίων στην περιοχή άγγιζε μόλις το 10% του συνολικού πληθυσμό. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αραβικός πληθυσμός, ο οποίος κυριαρχούσε, χαρακτηρίζεται στη Διακήρυξη ως «μη εβραϊκές κοινότητες στην Παλαιστίνη», προκαλώντας ερωτήματα για το κατά πόσον το κείμενο αυτό ήταν ηθικά και πολιτικά ορθό. Άλλωστε, ήδη το 1915, η αγγλική κυβέρνηση είχε υποσχεθεί στον Χουσείν μπεν Αλί, την ίδρυση ενός ανεξάρτητου αραβικού κράτους υπό τη βασιλεία του, εφόσον υποκινούσε εξέγερση εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αντιπάλου των Άγγλων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι, δημιουργήθηκε διπλωματικά το άτοπο η κυβερνώσα στην περιοχή Βρετανία να έχει υποσχεθεί την ίδια εδαφική έκταση σε δύο διαφορετικούς λαούς (Shlaim,2005).
Ενώ η Παλαιστίνη βρισκόταν υπό βρετανική εντολή, η Αγγλία βρέθηκε στη θέση του τρίτου (αν και άμεσα ενδιαφερόμενου) διαμεσολαβητή. Τόσο οι Άραβες, όσο και οι Εβραίοι αναγνώριζαν τους Βρετανούς, ως την απώτερη αρχή που θα επίλυε τη διαφορά. Ωστόσο, διαφαινόταν σταδιακά ότι η συνύπαρξη των δύο λαών στο ίδιο έδαφος δεν θα καθίστατο εφικτή. Μετά τις αραβικές εξεγέρσεις του 1936, οι Βρετανοί συνέστησαν ειδική Επιτροπή και πρότειναν το 1937 τον διαχωρισμό της Παλαιστίνης, ανοίγοντας το πεδίο για διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών (Lewis,1991).
Ειδικότερα, επρόκειτο για μία πρόταση διαχωρισμού της Παλαιστίνης σε ένα εβραϊκό και ένα αραβικό κράτος (ουσιαστικά η ανατολική Παλαιστίνη θα προσαρτάτο στο Εμιράτο της Υπεριορδανίας), ενώ προέβλεπε και μία ουδέτερη ζώνη, περιλαμβάνουσα τους Αγίους Τόπους. Η Επιτροπή πρότεινε, ακόμη, μία συμφωνία ανταλλαγής πληθυσμών. Εκτός από τον βασιλιά Αμπντουλάχ της Ιορδανίας, οι Άραβες υπήρξαν αρνητικοί απέναντι στο ανωτέρω σχέδιο, αν και ευχαριστημένοι που αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά η αδυναμία συνύπαρξης των δυο λαών στο ίδιο έδαφος. Επιδίωκαν την παύση του εποικισμού από τους Ισραηλίτες, οι οποίοι προέβαιναν σε μετακινήσεις πληθυσμών και διαρκείς αγορές έγγειας ιδιοκτησίας, ενώ απέβλεπαν στην ίδρυση ενός ανεξάρτητου ισραηλινού κράτους. Εντέλει, οι διαπραγματεύσεις έφτασαν σε αδιέξοδο, με τις βρετανικές αρχές να κηρύσσουν το σχέδιο μη ρεαλιστικό και ως εκ τούτου μη εφαρμόσιμο. (Bartal,2017).
Διπλωματικές προσπάθειες επίλυσης του παλαιστινιακού ζητήματος κατά την περίοδο 1945-1948
Καθώς ο μετοικισμός των Ισραηλινών συνεχιζόταν, οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο λαών έγιναν εντονότερες. Μετά το 1945, ο ΟΗΕ καταπιάστηκε με την επίλυση του Παλαιστινιακού ζητήματος, έχοντας να επιλέξει μεταξύ της ίδρυσης ενός ενιαίου κράτους ή ενός αραβικού και ενός εβραϊκού κράτους. Τελικά, επιλέχθηκε η δεύτερη λύση, με το Ψήφισμα 181/1947 της Γενικής Συνέλευσης. Το 55% των εδαφών της Παλαιστίνης παραχωρήθηκε στο εβραϊκό κράτος, παρόλο που ο αραβικός πληθυσμός ήταν διπλάσιος από τον εβραϊκό, ενώ η περιοχή των Αγίων Τόπων θα βρισκόταν υπό τη διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών (Boniface,2022).
Πιο συγκεκριμένα, το αρχικό σχέδιο της Ad Hoc Επιτροπής για το Παλαιστινιακό ζήτημα έχαιρε της επευφημίας των Βρετανών. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, η αραβική πλευρά επισήμανε την αντίθεσή της στον διαχωρισμό, τον οποίο θεωρούσε ανήθικο λόγω της αφού το σχέδιο δεν αναγνώρισε την πληθυσμιακή κατάσταση στην περιοχή. Οι Άραβες τήρησαν μία περισσότερο αδιάλλακτη στάση, υποστηρίζοντας την ίδρυση αποκλειστικά αραβικού κράτους στο έδαφος της Παλαιστίνης. Αντίθετα, οι Ισραηλινοί συμφώνησαν με τις περισσότερες ρυθμίσεις, ωστόσο πρόβαλλαν διεκδικήσεις στην ανατολική Ιερουσαλήμ και την Ανατολική Γαλιλαία(Thomas,1999).
Η δεύτερη Ad Hoc Υποεπιτροπή πρότεινε ένα λεπτομερέστερο σχέδιο, αφού έλαβε υπόψη τις αντιρρήσεις της αραβικής πλευράς. Σε μία προσπάθεια συμβιβασμού, υπολόγισε πως το εβραϊκό κράτος θα είχε πληθυσμό 1.008.800 κατοίκων, με την πλειοψηφία εξ αυτών να είναι Άραβες (509.780) (Question, 1947). Η Υποεπιτροπή πρότεινε ακόμη την επίλυση της αραβοϊσραηλινής διαφοράς στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, καθώς και την επιστροφή των προσφύγων στις εστίες τους. Τέλος, προβλέφθηκαν συνοριακές ανακατατάξεις υπέρ του αραβικού κράτους, οι οποίες όμως ποτέ δεν έλαβαν χώρα (Morris,
2008).
Ο διαχωρισμός που αποφάσισε η Γενική Συνέλευση οδήγησε στην ίδρυση του κράτους του Ισραήλ τον Μάιο του 1948, το οποίο δεν αναγνώρισαν οι αραβικές χώρες, ενώ ταυτόχρονα πυροδότησε ένοπλες εξεγέρσεις των Αράβων. Τα Ηνωμένα Έθνη, σε μία συμφιλιωτική απόπειρα, ανέθεσαν στη Σουηδία ειρηνευτικό και διαπραγματευτικό ρόλο. Ωστόσο, όλα τα προτεινόμενα από τον ιθύνοντα κόμη Bernadotte σχέδια συμβιβαστικής επίλυσης της διαφοράς απορρίφθηκαν, ενώ ο ίδιος δολοφονήθηκε από μία εβραϊκή οργάνωση. Μία δεύτερη συμφιλιωτική απόπειρα εκ μέρους των Ηνωμένων Εθνών υπήρξε η σύσταση της
PCC (Palestine Conciliation Commission), αποτελούμενης από αντιπροσώπους των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Τουρκίας,η οποία δεν κατάφερε να δώσει λύση στο αδιέξοδο(Lewis,1991).
Οι συμφωνίες ανακωχής του 1949: το μοντέλο της Ρόδου
Παρά τη δημιουργία τέλματος στο παλαιστινιακό ζήτημα, ο Αμερικανός Ralph Bunche, ο οποίος είχε αναλάβει τον διαμεσολαβητικό ρόλο του Bernadotte, άρχισε να επεξεργάζεται σχέδια εκεχειρίας μεταξύ των Ισραηλινών και των αραβικών χωρών που συμετείχαν στον πόλεμο (Αίγυπτος, Λίβανος, Συρία και Ιράκ). Οι προσπάθειές του έθεσαν τέρμα στον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948, στον οποίο νικητής αναδείχθηκε τοκράτος τουΙσραήλ (Henriksen Waage,2011).
Οι εν λόγω διαπραγματευτικές απόπειρες έλαβαν χώρα στο νησί της Ρόδου. Οι αραβικές αντιπροσωπείες αρνήθηκαν αρχικά να αντιμετωπίσουν κατά μέτωπο τις ισραηλινές αρχές. Έτσι, δόθηκε η λύση να γίνονται διμερείς συναντήσεις με την παρουσία του Bunche, που πραγματοποιούνταν κυρίως σε διαδρόμους ή δωμάτια ξενοδοχείων, διαδικασία που έμεινε γνωστή στον χώρο των διαπραγματεύσεων ως το «Μοντέλο της Ρόδου» ή «proximity talks». Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι αν και οι διαπραγματεύσεις ήταν καρποφόρες, είχαν ως αντικείμενο αποκλειστικά τη σύναψη διμερών στρατιωτικών εκεχειριών και όχι τον καθορισμό συνοριακών ρυθμίσεων που θα επέλυαν το παλαιστινιακό ζήτημα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μην πραγματοποιηθούν ουσιαστικές ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και να διαιωνιστεί η διαμάχη, καθιστώντας τις διαπραγματεύσεις στο μέλλον ακόμη πιο περίπλοκες (Lewis,1991).
Επίλογος
Από τα παραπάνω συνάγεται πως αυτή η πρώτη περίοδος διαπραγματεύσεων μεταξύ Αράβων και Ισραηλινών κατέληξε σε αδιέξοδο, καθώς δεν οδήγησε σε ικανοποιητική λύση του παλαιστινιακού ζητήματος. Ωστόσο, τέθηκαν οιβάσεις για τις διαπραγματευτικές απόπειρες που ακολούθησαν.
Βιβλιογραφικές πηγές
Boniface, P. (2022). Άτλας Διεθνών Σχέσεων. Εκδόσεις Πεδίο
Morris, B. (2008). 1948: A history of the first Arab-Israeli war. Yale University Press
Thomas, B. (1999). How Israel was Won: A Concise History of the Arab-Israeli Conflict.
Lexington Books